Jak rozwija się czerniak skóry – czynniki ryzyka

Czerniak skóry należy do złośliwych nowotworów umiejscowionych najczęściej na powierzchni skóry, na błonach śluzowych, paznokciach, a czasem nawet w gałce ocznej. Melanocyty, będące naturalnymi komórkami naskórka, pod wpływem czynników środowiskowych czy chemicznych mogą przekształcić się w komórki rakowe. Także czynniki genetyczne mogą zwiększać ryzyko zachorowania na czerniaka.

Jak szybko rozwija się czerniak?

Aby móc odpowiedzieć na pytanie, jak powstaje czerniak, należy przyjrzeć się bliżej komórkom, które w warunkach fizjologicznych nadają kolor ludzkiej skórze, dzięki obecności pigmentu. Mowa oczywiście o melanocytach, które występują w naskórku, naczyniówce oka, tęczówce, oponach mózgowo-rdzeniowych oraz uchu wewnętrznym.

Badacze z Uniwersytetu w Iowa na łamach naukowego pisma PLOS ONE opublikowali badania, które wskazują, że czerniak jest jednym z najszybciej rozwijających się nowotworów skóry. Rozwój czerniaka jest znacznie szybszy niż rozwój innych komórek rakowych – jedna komórka czerniaka potrzebuje średnio czterech godzin, aby wytworzyć cytoplazmatyczne połączenie (mostki) z inną komórką. Czerniak rośnie zatem w bardzo szybkim tempie, szczególnie jeżeli jest już zaawansowany.

Pod wpływem określonego czynnika w melanocytach zachodzą przemiany metaboliczne i genetyczne, które rozregulowują ich cykl komórkowy. Dochodzi do zaburzenia wielu kluczowych dla zdrowej komórki procesów: apoptozy (programowanej śmierci komórki), zdolności do podziału oraz wzrostu. W efekcie upośledzeniu ulegają procesy przemian genetycznych (modyfikacji histonów, transkrypcji genów, mutacji). Dowiedziono, że na szybkość rozwoju czerniaka wpływają zaburzenia szlaku MAPK-ERK z całą kaskadą białek. Ma to wpływ na szybki wzrost komórek czerniaka i odporność na apoptozę.

Ponad 50% wszystkich czerniaków to zmiany powstające de novo (czyli jako nowe zmiany), a około 40% tworzy się na podłożu istniejącej już zmiany barwnikowej. Atypowe komórki czerniaka rosną w szybkim tempie jako płaska zmiana na powierzchni skóry. Zmienione nowotworowo melanocyty mogą występować pojedynczo lub w skupiskach. W kolejnych fazach rozwoju czerniaka jego komórki mogą migrować w głąb brodawkowatej skóry, jednak nie mają one jeszcze tendencji do dawania przerzutów. Pionowe naciekanie skóry w jej głębszych warstwach odbywa się w kolejnych stadiach rozwoju czerniaka. Powstawanie przerzutów (np. na węzły chłonne) jest procesem najczęściej wielomiesięcznym lub wieloletnim. Niestety, zdarza się także, że nawet kilkanaście lat po operacyjnym usunięciu guza komórki czerniaka migrują w okolice węzłów limfatycznych. Nawet z niewielkich rozmiarowo guzów mogą powstać odległe przerzuty do wątroby czy do kości.

Przerzuty w czerniaku rozwijają się w trzech etapach – drogą krwionośną lub naczyniami limfatycznymi. Pierwszym etapem są niekiedy przerzuty satelitarne oraz in transit (między guzem a węzłem chłonnym znajdującym się w jego sąsiedztwie). Następnie dochodzi do przerzutów węzłowych i odległych. Nie zawsze jednak rozwój przerzutów odbywa się w takiej właśnie kolejności. U ponad połowy chorych pierwszymi przerzutami są przerzuty węzłowe. Organami, które są najbardziej narażone na przerzuty, są płuca, wątroba, mózg oraz kości. Zauważono, że lokalizacja przerzutów ma duże znaczenie w określeniu pięcioletniego okresu przeżycia pacjenta. Lepsze rokowania mają chorzy, u których przerzuty znajdują się w węzłach chłonnych niż ci, u których są one obecne w trzewiach.

Czynniki ryzyka w przypadku czerniaka

Czerniak może powstać pod wpływem wielu czynników genetycznych i epigenetycznych. Należą do nich między innymi:

• Bardzo duża ekspozycja na szkodliwe promieniowanie UVA oraz UVB bez zabezpieczenia się wysokimi filtrami. Długotrwałe przebywanie na słońcu lub w solarium ma największe przełożenie na rozwój tego nowotworu.
• Jasna karnacja i włosy, a także niebieskie oczy sprzyjają przekształcaniu się komórek melanocytów w komórki rakowe czerniaka. Największy odsetek populacji cierpiącej na czerniaka żyje w krajach skandynawskich.
• Duża liczba pieprzyków na skórze, szczególnie gdy są wystawione na promieniowanie słoneczne.
• Oparzenia słoneczne.
• Wiek – pomimo, że ryzyko wystąpienia czerniaka rośnie wraz z wiekiem, to ekspozycja na promieniowanie w młodości ma ogromne znaczenie w pojawieniu się nowotworu w wieku dorosłym.
• Predyspozycje genetyczne, szczególnie mutacje w genie CDKN2A.

Im szybsze rozpoznanie czerniaka za pomocą dermatoskopii, tym szybsza kliniczna klasyfikacja zaawansowania tego nowotworu, a co za tym idzie, szybsza interwencja chirurgiczna lub farmakologiczna. Pobranie materiału biologicznego odbywa się dzięki biopsji. Materiał badawczy oddawany jest następnie do weryfikacji histopatologicznej w laboratorium.