Czerniak. Dynamika choroby

Czerniak jest  nowotworem skóry o dużej złośliwości ze względu na szybki wzrost, możliwe wczesne i szybkie przerzuty oraz wysoką odporność na leczenie.

Czerniak złośliwy najbardziej agresywny spośród nowotworów skóry.

Spośród trzech nowotworów skóry: raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowego, to czerniak jest najbardziej złośliwym nowotworem skóry, błon śluzowych i błony naczyniowej gałki ocznej. Ze względu na szybkie tempo wzrostu, dynamiczny rozwój i częste przerzuty jest najgorzej rokujący i najtrudniejszy w leczeniu. Wywodzi się z mutacji komórek barwnikowych skóry - melanocytów, które u populacji o jasnej skórze, tzw. fototypie 1 lub 2, są najbardziej narażonej na promieniowanie słoneczne.  Według danych epidemiologicznych liczba zachorowań na czerniaki stale i dynamicznie rośnie, także wśród młodszej populacji w naszym kraju. Spośród ok. 3000-4000 nowych rozpoznań czerniaka rocznie, u ponad 500 pacjentów mamy do czynienia z zaawansowanym lub rozsianym czerniakiem skóry. Jest to 10-krotnie więcej niż w roku 1980. Pomimo, iż czerniak stanowi około 2% wszystkich zachorowań na nowotwory, zachorowalność na tę odmianę raka skóry wzrasta stale, co roku o 10%. Do pewnego stopnia zwiększona liczba zdiagnozowanych przypadków wynika ze zwiększenia świadomości profilaktyki czerniaka u pacjentów oraz łatwiejszego dostępu do kontroli skóry przez specjalistów.  Jednakże dowodzi ona również bardzo dużego wzrostu zachorowań na nowotwory złośliwe skóry. W Polsce umieralność na czerniaka skóry jest o ok. 20% wyższa niż przeciętna dla Unii Europejskiej

Czerniak. Dynamika choroby.

Czerniak jest najgroźniejszym  typem  nowotworu skóry ze względu na szybki i dynamiczny rozwój. W początkowym etapie, odpowiednio wcześnie zauważony, wymaga najczęściej prostej interwencji chirurgicznej i monitorowania zmian na skórze.  Zdiagnozowany w późniejszym etapie, (wg danych statystycznych, jest to ponad 500 przypadków rocznie, na 3000-4000 zdiagnozowanych rozpoznań czerniaka) , wymaga leczenia kompleksowego, skojarzonego i wielospecjalistycznego. Częste i szybkie przerzuty do węzłów chłonnych oraz innych narządów, często odległych od początkowej zmiany na skórze powodują konieczność elastycznego dopasowania terapii do postępujących zmian chorobowych oraz stosowania różnorodnych metod leczenia. Takie postępowanie wymaga odpowiedniego zaplecza fachowego oraz wyposażenia leczących we wszystkie metody terapii, począwszy od chirurgii, a skończywszy na innowacyjnych metodach leczenia wspomagającego.  Może się odbywać tylko w specjalistycznych ośrodkach.

Podstawowe i wspomagające  leczenie czerniaka.

Podstawową metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny. Usuwa się zmiany z odpowiednim marginesem tkanek niezmienionych, po czym chorego poddaje się starannej obserwacji w celu wykrycia  możliwych przerzutów. Często niezbędne jest również wykonanie biopsji węzła wartowniczego w celu wykrycia potencjalnych przerzutów do układu chłonnego. W przypadku wykazania w badaniu histopatologicznych obecności komórek nowotworowych w węźle chłonnym lub w sytuacji progresji choroby wykonuje się regionalną limfadenektomię - wycięcie zajętych węzłów chłonnych oraz wycięcie pozostałych przerzutów, ognisk zapalnych. Pomimo postępów w profilaktyce i diagnostyce umożliwiających wczesne wykrycie czerniaka i interwencję chirurgiczną na tym etapie, dynamika choroby powoduje, że u 15-20% chorych dochodzi do nawrotu i wznowy choroby. Nawrót czerniaka może mieć różnorodny i skomplikowany charakter. Są to wznowy miejscowe zlokalizowane w miejscu po usunięciu zmian, przerzuty In-transit do skóry w obszarze ponad 2 cm od ogniska pierwotnego, przerzuty do węzłów chłonnych oraz przerzuty do narządów odległych od pierwotnej lokalizacji nowotworu np. przerzuty do mózgu (przerzuty do CUN), płuc, czy kości. Oprócz zabiegów operacyjnych, w celu powstrzymania nawrotu choroby i przedłużenia życia pacjenta, wprowadza się tzw. leczenie adjuwantowe, czyli terapie wspomagające resekcje chirurgiczne. Należą do nich: radioterapia, leczenie ukierunkowane molekularnie lub immunoterapia. Aby dopasować jedną z powyższych terapii do szybkiego, dynamicznego i zmiennego rozwoju choroby konieczne jest leczenie w sposób kompleksowy.

Leczenie kompleksowe czerniaka w wielospecjalistycznych ośrodkach.

Szanse na przeżycie chorego zdecydowanie wzrastają w przypadku leczenia systemowego z udziałem wielospecjalistycznych zespołów. Dopiero pełna współpraca pomiędzy onkologiem klinicznym, radioterapeutą, chirurgiem onkologiem, patomorfologiem i innymi specjalizacjami towarzyszącymi, łącznie z możliwością leczenia powikłań terapii, może spowodować zastosowanie właściwych metod leczenia, dopasowanych do dynamicznego przebiegu choroby. Umożliwia ona stworzenie dla pacjenta właściwej ścieżki terapeutycznej. Specjalistyczne ośrodki mają także dostęp do wszystkich metod terapii, łącznie z najbardziej innowacyjnymi. Lekarz i pacjent mają wtedy możliwość szybkiej zmiany leczenia i wyboru adekwatnej terapii . Aby wygrać z tą podstępną chorobą, należy wykorzystać wszystkie możliwości terapii, zlokalizowane w jednym miejscu. Jest to zgodne z zaleceniami ECCO, Europejskiej Organizacji  Onkologicznej, a także Polskiego Konsultanta w dziedzinie chirurgii onkologicznej i Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, na temat konieczności leczenia czerniaka w wielospecjalistycznych ośrodkach.

Gdzie leczyć czerniaka?

W Polsce jest 20 ośrodków spełniających warunki leczenia czerniaka w sposób kompleksowy, skojarzony i wielospecjalistyczny. Placówki te dysponują wszystkimi dostępnymi metodami terapii i zespołami specjalistów, którzy potrafią dobrać je do indywidualnego przebiegu choroby u pacjenta. Wszystkie leki na czerniaka są tam refundowane, nie obowiązuje rejonizacja. Można ze skierowaniem od lekarza pierwszego kontaktu lub od specjalisty zgłosić się do placówki najbliższej miejsca zamieszkania. Jest bardzo istotne, by czerniak będący agresywną chorobą nowotworową skóry o dynamicznym przebiegu, był leczony w optymalny sposób, przynoszący mu jak największą korzyść kliniczną, wszystkimi metodami terapeutycznymi ustalonymi przez zespół wielodyscyplinarnych specjalistów.